Als je overspannen of burn-out bent is je stress regulatie systeem ontregeld. Normaal komen stresshormonen vrij als er (snelle) actie en concentratie nodig is en verdwijnen ze daarna vervolgens weer snel. Door de ontregeling blijven stresshormonen te lang in je lichaam wat allerlei lichamelijke en psychische klachten veroorzaakt. Dat varieert van onder meer hartkloppingen, spierspanningen, hoofdpijn, hoge ademhaling, vermoeidheid en darmklachten tot slapeloosheid, onrustig gevoel, kort lontje, meer angsten, negatieve gevoelens en piekeren.
Overspannenheid en burn-out komen veel voor en zijn verantwoordelijk voor een groot deel van het ziekteverzuim in Nederland.
In dit artikel lees je wat is het verschil tussen overspannen en burn-out, hoe je het verschil kunt onderscheiden bij jezelf, hoe huisartsen het verschil tussen beide ziektebeelden beoordelen en wat je ertegen kunt doen als je overspannen of burn-out bent.
Zo verandert gezonde stress in overspannen of burn-out
Als je wilt weten wat is het verschil tussen overspannen en burn-out is het goed om te beginnen bij hoe stresshormonen in de gezonde toestand werken.
Bij gezonde stress heb je een korte tijd veel stresshormonen in je lijf en daarbij worden herstelprocessen in je lijf tijdelijk stopgezet. De stress helpt je om alert te zijn, wat blijkbaar even nodig is, en je energie wordt gebruikt voor actie en niet voor herstel. Je gezonde hersenen kunnen de aanmaak van stresshormonen snel afremmen. Dan vermindert de hoeveelheid stresshormonen en komt het herstel van je hersenen en je lichaam gewoon weer op gang.
Bij chronische stress (een periode van vrijwel continue stress) wordt de aanmaak van stresshormonen nauwelijks afgeremd en wordt het herstel van je lijf langdurig uitgesteld. Je zit nu in een gevarenzone, maar je hebt nog nauwelijks beschadiging van je lichaam en hersenen. Als je de stress op tijd weet te stoppen blijf je gezond.
Overspannenheid ontstaat als de chronische stress te lang duurt. Tegelijk met de chronische stress stopt ook het herstel van je lichaam en hersenen te lang en raak je overspannen. Als eerste gaan je hersenen, door het verminderde herstel, slechter werken. Je merkt dan dat je concentratievermogen en geheugen minder goed worden, maar ook dat je hersenen je stress slecht afremmen. Je ervaart nu vrijwel continu stress, ook van kleine dingen maar je lijf en je conditie zijn nog beperkt aangetast. Er is nog geen extreme vermoeidheid.
Burn-out ontstaat als het je lukt om jouw stressvolle werk of leven, met veel moeite en discipline, door te zetten nadat je overspannen bent. De stress blijft dan aanhouden en het herstel van lichaam en hersenen wordt nóg langer uitgesteld. Je hersenen werken daarna weer veel slechter en remmen de stress nauwelijks af. De stress van één stressgebeurtenis blijft urenlang hangen en al die tijd worden er stresshormonen gemaakt. Je lijf is dan, door het zeer lang uitblijven van herstel, uitgeput. Je voelt je erg moe en je merkt dat je conditie veel lager is geworden.
Een meer gedetailleerde uitleg lees je in de blog ‘Stressregulatie en stresshormonen verlagen’.
Kort gezegd is het antwoord op wat is het verschil tussen overspannen en burn-out dat stress langer blijft hangen bij een burn-out, dat je veel meer uitgeput bent bij een burn-out en dat het herstel veel langer duurt bij een burn-out
Deze beschrijvingen klinken heel heftig en zo voelt het meestal ook. Gelukkig zijn de beschadiging van je hersenen en lichaam bij overspannenheid en burn-out omkeerbaar. Dat vraagt echter stevige maatregelen en het veranderen van gewoontes, liefst per direct. Van de mensen die deze klachten hebben ontwikkeld vraagt dat een grote aanpassing van denken en doen, waarbij passende ondersteuning erg welkom is.
Stel, als je twijfelt over hoe je jouw eigen klachten moet beoordelen, een vraag via het contactformulier.
Het verschil tussen overspannen en burn-out volgens huisartsen
Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHA) geeft de volgende aanwijzingen voor huisartsen om het onderscheid te maken.
Bij overspannenheid moet je, volgens het NHA, voldoen aan de volgende vier criteria:
- Je ervaart minstens drie van deze spanningsklachten: Moeheid, gestoorde of onrustige slaap, prikkelbaarheid, niet tegen drukte/lawaai kunnen, labiliteit (geestelijk onevenwichtig), piekeren, gejaagd gevoel, concentratieproblemen/vergeetachtigheid.
- Je hebt het gevoel de grip op (delen van) je leven te verliezen. Dat komt omdat je stressvolle dingen uit je dagelijks leven niet meer goed kunt hanteren.
- Je kunt niet of slecht functioneren in belangrijke onderdelen van je werk- en/of privéleven.
- Het is duidelijk dat de spanning klachten niet alléén veroorzaakt worden door een angststoornis, depressief zijn, alcohol-/drugsmisbruik of een psychiatrische stoornis.
Burn-out is volgens het NHA een bijzondere, ernstige vorm van overspanning waarbij:
- Er sprake is van overspanning én;
- De klachten zijn al langer dan 6 maanden geleden begonnen (het kan zijn dat beperkingen in het functioneren pas korter geleden begonnen) én;
- De gevoelens van moeheid en uitputting staan sterk op de voorgrond.
Uit ervaring weet ik dat de meeste mensen met mensen met overspannenheid en burn-out wel eens depressieve gedachten hebben of nu en dan een depressieve bui. Dat is anders als een depressie waarbij je het grootste deel van de dag alleen nog maar een negatieve gedachtestroom hebt. Ook bouwen de meeste mensen in het begin van een burn-out wat angsten op omdat belangrijke dingen niet goed lukken en kun je wel een keer een paniekaanval hebben omdat je controleverlies ervaart. Pas als deze angsten en paniekaanvallen een groot deel van je leven bepalen begin ik te denken aan een paniekstoornis. Deze minder zware vormen van depressieve gedachten en angst kun je met coaching heel goed aanpakken.
Dit kun je doen als je overspannen of burn-out bent
Laat, als je klachten hebt die lijken op ziektebeelden, deze klachten ook door een huisarts beoordelen. Heel vaak zal de conclusie zijn dat stress inderdaad de oorzaak is, maar het komt ook voor dat er toch een ziektebeeld of een tekort aan bepaalde vitamines een grote rol speelt bij de klachten die je hebt of bij hoe je je voelt. Dat risico wil je graag uitsluiten.
Wat te doen bij overspannenheid
Als je overspannen bent kun je door het zeer sterk terugbrengen van je stress-belasting een groot deel van het herstel realiseren. Dat kan bijvoorbeeld door vier tot zes weken niet of erg weinig te werken. Daarna moet je zorgen dat je nog enkele maanden stress-arm werkt en leeft en dan is de kans groot dat je volledig hersteld bent. Dat is een goede aanpak voor herstel, maar geen garantie voor het voorkomen van overspannenheid of burn-out in de toekomst. Daarvoor is het goed om ook, met goede ondersteuning, jouw gedragspatronen, je werk- en je privéomstandigheden onder de loep te nemen en daarin de noodzakelijk veranderingen te realiseren.
Wat te doen bij een burn-out
Als je burn-out bent geraakt moet je ervan uitgaan dat je herstel al snel zes tot twaalf maanden duurt met goede begeleiding, bij een slechte aanpak kan het twee tot drie jaar duren. Je zult bijna altijd een periode volledig moeten stoppen met werken en met de meeste privé activiteiten. Zonder begeleiding is het waarschijnlijk dat je herstel een stuk langer duurt. Dat komt omdat je patronen hebt ontwikkeld, zoals het kunnen doorzetten ten koste van jezelf, die het herstel tegenwerken. Daarnaast is je beoordelingsvermogen van je eigen situatie en de beste aanpak daarvan verstoord door de (omkeerbare) hersenbeschadiging. Het duurt een tijd voordat dat terugkeert, maar met de juiste begeleiding gaat ook dat sneller.
Net als bij overspannen zijn is het echt aan te raden om te kijken wat in je privé- en werkomstandigheden en in jouw gedragspatronen het beste kan veranderen om een toekomstige burn-out te voorkomen. Lees eventueel de blog ‘Carriereswitch na burn-out’. Ook is het goed om heel voorzichtig, maar wel structureel te werken aan het verbeteren van je conditie.
Tot slot nog een bemoedigend woord. Bijna alle mensen die serieus met hun overspannenheid of burn-out en de oorzaken daarvan aan de slag zijn gegaan zeggen achteraf: ‘Ik wil het zeker nóóit meer meemaken, maar ik had het ook niet willen missen’. Ze zeggen dat omdat ze de kans hebben aangegrepen om hun aanpak en keuzes in het leven te verbeteren. Daardoor is hun leven mooier geworden dan voor de burn-out of overspannenheid. En dat kun jij ook bereiken!
Lees meer over wat professionele stress coaching, burn-out coaching of loopbaancoaching voor jou kunnen betekenen. Of stel een vraag in het contactformulier.